Büyük Buhran, ABD tarihinin en kötü ekonomik dönemiydi. Yaklaşık on yıl sürdü: Borsanın düştüğü yıl olan 1929’dan ABD’nin İkinci Dünya Savaşı için seferber olmaya başladığı 1939’a kadar. Sanayi üretimi yaklaşık %47 oranında düştü ve gayri safi yurtiçi üretim (GSYİH) %30 oranında azaldı. ABD bankalarının neredeyse yarısı çöktü, hisse senetleri önceki değerlerinin üçte biri ile işlem gördü ve nüfusun yaklaşık dörtte biri işsizlik sigortasının olmadığı bir zamanda işsizdi.
1929’daki borsa çöküşü, krizin başlangıcını işaret ederken, yaygın inanışın aksine, bunun tek nedeni değildi. Yanlış zamanlanmış tarifelerden gençlerin yanlış yönlendirilmiş hareketlerine kadar Büyük Buhran’ı yaratmak için birçok başka faktör bir araya geldi. Bu şu soruyu akla getiriyor: Büyük Buhran tam olarak ne sebep oldu?
1920’lerin Spekülatif Patlaması
“Muhteşem Gatsby”yi okuyan veya “Chicago”yu izleyen herkesin bildiği gibi, popüler olarak “Kükreyen Yirmiler” olarak adlandırılan dönem kazadan önceydi. GSYİH yıllık %4,7 oranında büyürken, işsizlik oranı ortalama %3,7 oldu. 1920’den 1929’a kadar ABD’deki toplam servet iki katından fazla arttı ve bireysel Amerikalılar piyasaya büyük ölçüde yatırım yapmaya başladılar.
Ama her şey göründüğü kadar gürültülü değildi. Tüketici borcu arttı ve şirketler de kendilerini aşırı genişletti. Finansal kurumlar borsa spekülasyonuna yoğun bir şekilde dahil oldular. Bazı durumlarda, kendi brokerleri ile kendi hisse senetlerini gizlice satan menkul kıymetler “bağlı kuruluşlar” oluşturdular – bugün açık bir çıkar çatışması olurdu.
Daha da kötüsü, birçok kişi marjla hisse satın aldı, genellikle bir satın alma yapmak için hisse senedi fiyatının sadece %10’una ihtiyaç duyuyordu (fiyat düşerse tüm tutar için kancanın altında olacağının farkında değiller). Bu da, hisse senetlerinin şirketlerinin gerçek kazançlarından daha fazla paraya satılmasıyla fiyatları şişirdi. Buna rağmen borsa inatla tırmanmaya devam etti.
1929 Borsa Çöküşü
Piyasanın aşırı ısınan durumunu yakalayan tecrübeli yatırımcılar 1929 sonbaharında “kar elde etmeye” başladılar. Hisse fiyatlarında dalgalanmalar başladı.
İlk olarak 24 Ekim 1929’da, piyasalar bir önceki güne göre %11 daha düşük açıldığında çöktü. Bu “Kara Perşembe”den sonra kısa bir yürüyüş yaptılar. Ancak ertesi Pazartesi fiyatlar tekrar düştü. Birçok yatırımcı marj çağrılarını yapamadı. Toptan panik başladı ve daha fazla satışa yol açtı. 29 Ekim’deki “Kara Salı” da yatırımcılar milyonlarca hisseyi boşalttı ve boşaltmaya devam etti. Kelimenin tam anlamıyla alıcı yoktu.
Fazla Arz ve Fazla Üretim Sorunları
Seri üretim 1920’lerin tüketim patlamasını destekledi. Ancak aynı zamanda birçok işletmenin aşırı üretim yapmasına da yol açtı. Kazadan önce bile zararına mal satmak zorunda kaldılar.
Tarımda da benzer bir kriz yaşanıyordu. Birinci Dünya Savaşı sırasında çiftçiler üretimi artırmak için daha fazla makine satın aldılar – bu onları borca sokan maliyetli bir hareketti. Ancak savaş sonrası ekonomide, tüketicilerin ihtiyaç duyduğundan çok daha fazla arz ürettiler. Arazi ve mahsul değerleri düştü.
Tüm bunlar, hem tarımsal hem de endüstriyel fiyatlarda, kârları azaltan ve zaten aşırı genişleyen işletmelere zarar veren bir düşüşle sonuçlandı.
Düşük Talep, Yüksek İşsizlik
Para kaybetmek, şirketleri üretimi ve iş gücünü kesmeye zorladı. Borçlu tüketiciler daha sonra harcamayı durdurdu. Bu sadece durumu daha da kötüleştirdi, daha fazla işletmenin çökmesine veya kesintiye uğramasına ve tabii ki daha fazla insanı işten çıkarmasına neden oldu. 1933’teki zirvesi sırasında, işsizlik oranı %24,9’a (125,6 milyonluk bir nüfusun 15 milyonu Amerikalı) ulaştı ve 1939’da hala yaklaşık %19’du.
